Hafta sonu çıkan haberlere göre ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken kısa süre içinde insan hakları ihlallerinde bulunduğu düşünülen İsrail ordusunun Netzah Yehuda taburuna yönelik yaptırımlar açıklayacak.
İlk olarak Amerikan haber sitesi Axios’un duyurduğu yaptırımlar ile ABD yönetimi İsrail Savunma Kuvvetleri'ne (IDF) karşı örneği görülmemiş bir adım atmış olacak.
ProPublica sitesinin geçtiğimiz çarşamba günü yayınladığı habere göre ABD Dışişleri Bakanlığı’nın oluşturduğu bir komisyon Batı Şeria'da insan hakları ihlallerini araştırdı ve birkaç ay önce İsrail’in bazı askeri ve polis birimlerine yaptırım uygulanmasını tavsiye etti.
Cuma günü konuya ilişkin bir soruyu yanıtlayan Blinken, Dışişleri Bakanlığı'nın, insan haklarını ihlal ettiği tespit edilen yabancı güvenlik birimlerine askeri yardım yapılmasını yasaklayan Leahy Yasası kapsamında araştırmalar yürüttüğünü teyit etti. Blinken, "Sonuçları çok yakında göreceğinizi söyleyebilirim. Bazı tespitlerde bulundum. Bunları önümüzdeki günlerde görmeyi bekleyebilirsiniz" dedi.
İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ve kabine üyeleri haberleri tepkiyle karşıladı.
Netanyahu cumartesi günü X’ten paylaştığı mesajda, "Son haftalarda üst düzey Amerikalı hükümet yetkilileriyle yaptığım görüşmeler dâhil olmak üzere İsrail vatandaşlarına yaptırım uygulanmaması için çalışıyorum" dedi.
Savaş kabinesinde yer alan Benny Gantz da şu açıklamayı yaptı: "Netzah Yehuda taburu İsrail Savunma Kuvvetleri’nin ayrılmaz bir parçasıdır. Askeri hukuka tabidir ve uluslararası hukuka tam riayet ederek faaliyet göstermekten mesuldür. Amerikalı dostlarımızı çok takdir ediyorum ancak bir IDF birimine ve ona bağlı askerlere yaptırım uygulama kararı tehlikeli bir örnek teşkil eder ve savaş zamanında ortak düşmanlarımıza yanlış bir mesaj verir."
Gantz'ın makamından verilen bilgiye göre Gantz konuyu Blinken ile görüştü ve yaptırım planlarının gözden geçirilmesini istedi.
Savunma Bakanı Yoav Gallant'ın makamından pazar günü yapılan açıklamada da Bakan’ın Washington'dan geri adım atmasını beklediği ve iddia edilen yaptırım planının "tehlikeli" bir örnek teşkil edeceği uyarısında bulunduğu belirtildi. Ayrıca, Gallant'ın ABD'nin İsrail Büyükelçisi Jack Lew ile görüştüğü, kısa süre içinde Blinken ile de görüşeceği bildirildi.
Ultra Ortodoks ve radikal yerleşimciler
Netzah Yehuda, Kfir piyade tugayını oluşturan dört taburdan biri. Çoğunlukla işgal altındaki Batı Şeria'da faaliyet gösteren tabur, 7 Ekim'den sonra savaşmak için Gazze Şeridi'ne gönderildi.
Netzah Yehuda ultra Ortodoksların askere alınmasını kolaylaştırmak amacıyla 1999 yılında kuruldu. IDF sayılar yayınlamıyor ama bir tabur genelde 700 ila 1000 askerden oluşuyor. Seküler pek çok İsrailli Netzah Yehuda'nın kuruluşunu ultra Ortodoksları orduya entegre etme yönünde olumlu bir adım olarak gördü. İsrail'de askerlik hizmeti hem erkekler hem kadınlar için zorunludur. Ancak mevzuat, dini okullarda okuyan ultra Ortodoksların askere gitmemesine imkân tanıyor.
Ultra Ortodoksların askerlikten muaf olması, İsrail'de uzun zamandır önemli bir tartışma konusu. Gençlerin Tevrat eğitimini bırakıp seküler yaşam tarzıyla tanışmasını istemeyen ultra Ortodoks partiler konuyu gündemlerinin üst sıralarında tutuyor.
Ultra Ortodoks liderlerin pek çoğu özel taburun kurulmasına karşı çıkmıştı. Ancak askerlerin geleneksel yaşam tarzlarını korumasına uygun koşulları sağlamak üzere taburda birkaç haham da yer alıyor. Bu nedenle İsrail ordusunda kadınların olmadığı tek tabur budur. Aradan geçen zaman içinde pek çok ultra Ortodoks lider taburu zımnen kabullendi. Taburdaki askerlere iki yıl askerlik hizmeti yaptırılıyor, üçüncü yılda ise liseyi tamamlayıp mesleki eğitim görme imkânı sunuluyor. Diğer tüm İsrailli erkekler üç yıl askerlik yapmak zorunda.
IDF verilerine göre her yıl yaklaşık 1200 ultra Ortodoks erkek askere alınıyor. Hepsi olmasa da çoğu Netzah Yehuda'da görev yapıyor. Ultra Ortodoks askerlerin sayısı Netzah Yehuda'nın saflarını dolduracak kadar artmadığı için tabura başka askerler de alınıyor.
Bu askerler arasında milliyetçi ve dindar erkeklerin yanı sıra halk arasında Tepe Gençleri olarak bilinen ve başka taburlara uyum sağlaması zor olan radikal yerleşimciler de bulunuyor. Birçoğu dini kurumlarını terk etmiş ve antisosyal davranışlar sergileyen Tepe Gençleri, küçük topluluklar hâlinde Batı Şeria'daki yasadışı yerleşimlerde yaşıyor ve Filistinlilere şiddet uyguluyor, mülklerine zarar veriyorlar. Yıllar içinde kaçının askere alındığı belli değil. ABD, İngiltere ve Fransa şubat ayında aralarında Tepe Gençleri’nin de olduğu radikal yerleşimcilere karşı yaptırımlar açıklamıştı.
Filistinlilere yönelik şiddet
Netzah Yehuda taburu Filistinlilere yönelik bir dizi aşırı sağcı ve şiddet olayına karıştı. Bunların en çok ses getireni, ABD vatandaşı da olan 78 yaşındaki Filistinli Ömer Esad’ın Ocak 2022'deki ölümüydü. Netzah Yehuda askerleri tarafından gözaltına alınan, kelepçelenip gözleri bağlanan Esad, neredeyse dondurucu soğukta terk edildikten sonra hayatını kaybetmişti. Esad’ın ölümü uluslararası toplumun sert tepkisine yol açarken Washington, askerlerin Esad'ı kelepçelemek için talimat aldıkları iddiasının doğru olmadığını ortaya çıkaran ön incelemenin ardından soruşturma açılmasını talep etmişti. IDF hatalı davrandığını kabul etmiş ve birliğin üç komutanına ceza vermişti. Ancak olayla ilgili hiçbir asker yargılanmadı.
Bu olayın ardından ABD Dışişleri Bakanlığı İsrail'deki büyükelçiliğine taburun hareketlerini belgeleme ve insan haklarını ihlal edip etmediğini araştırma talimatı verdi. Elçilik personeli bu kapsamda sivil toplum örgütlerinin Batı Şeria'daki çalışanları dâhil olmak üzere hem Filistinliler hem de İsrailliler ile görüşmeler yaptı.
Bu örnek dışında, taburda yer alan askerlere 2019 ve 2022 yıllarında olmak üzere en az iki kez Filistinlileri darp ettikleri ya da başkaca kötü muamelede bulundukları gerekçesiyle uzaklaştırma ve kınama cezaları verildi.
Peş peşe gelen yaptırımlar
Geçtiğimiz cuma günü Avrupa Birliği ve Biden yönetimi, Batı Şeria'da Filistinlilere yönelik şiddet olaylarına karışan aşırı sağcı İsrailli aktivist ve gruplara yönelik yaptırımlar açıkladılar. Bunların arasında Yahudileri üstün gören Lahava örgütü ve Ulusal Güvenlik Bakanı İtamar Ben-Gvir'e yakınlığı ile tanınan örgüt kurucusu Benzi Gopstein bulunuyor. Ben-Gvir geçmişte Gopstein'ın avukatlığını yaptı ve Haaretz gazetesine göre Gopstein da Ben-Gvir'in 2022'de bakan olmasından bu yana onun gayrı resmi danışmanlığını yapıyor.
Washington’un Netzah Yehuda'ya yaptırım uygulaması durumunda taburun Amerikan mühimmatı ya da ABD üretimi araçlar kullanmasına izin verilmeyecek. Taburdaki askerlerin de Amerikan birlikleriyle eğitim yapması ya da ABD’nin finanse ettiği programlara katılması mümkün olmayacak.
